W dzisiejszym świecie Sałata stał się tematem o ogromnym znaczeniu i zainteresowaniu szerokiego grona odbiorców. Wraz z postępem technologii i ciągłymi zmianami w społeczeństwie Sałata nabrał niespotykanego dotąd znaczenia. Od wpływu na codzienne życie ludzi po wpływ na gospodarkę światową, Sałata okazał się tematem debaty i refleksji zarówno dla ekspertów, jak i obywateli. W tym artykule zbadamy różne aspekty i perspektywy związane z Sałata, aby zaoferować wszechstronną i wzbogacającą wizję tego tematu, który jest dziś tak istotny.
Sałata (LactucaL.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych (Asteraceae). Obejmuje w zależności od ujęcia ok. 60 lub ponad 100 gatunków. Rośliny te są szeroko rozprzestrzenione na półkuli północnej oraz w Afryce na półkuli południowej. W Polsce rodzaj reprezentowany jest przez rośliny uprawiane lub introdukowane.
Najważniejszą rośliną użytkową w obrębie rodzaju jest sałata siewnaL. sativa, która w licznych odmianach uprawnych jest popularnie uprawiana i spożywana na całym świecie, a zwłaszcza w Azji, Europie i w Ameryce Północnej i Środkowej. Jadalna jest także sałata indyjskaL. indica. Jako roślina lecznicza wykorzystywana była sałata jadowitaL. virosa.
Rozmieszczenie geograficzne
Zasięg rodzaju jest rozległy – obejmuje niemal całą Amerykę Północną (na południe po Haiti i południowy Meksyk), Afrykę, Europę i Azję sięgając na południowym wschodzie po Nową Gwineę. Centra największego zróżnicowania rodzaju stanowią Azja (51 gatunków) i Afryka (43 gatunki). W Ameryce Północnej występuje 10 gatunków, a w Europie ok. 30.
W Polsce wszystkie gatunki z tego rodzaju rosną introdukowane przez człowieka. Zadomowionymi antropofitami są dwa gatunki, z przejściowo dziczejące są trzy kolejne. Sałata siewna jest uprawiana. W niektórych źródłach do rangi gatunku podnoszone są głąbiki krakowskie jako sałata krakowska Lactuca cracoviensis.
sałata krakowska (głąbik) Lactuca cracoviensis Sawicz. – gatunek uprawiany, w innych ujęciach jako sałata łodygowa uznawany za jedną z klas odmian sałaty siewnej
W szerokim ujęciu rodzaju zaliczany jest tu także występujący naturalnie w Polsce sałatnik leśnyMycelis muralis jako Lactuca muralis.
Morfologia
Pokrój
Rośliny roczne i dwuletnie, rzadziej byliny i półkrzewy o zdrewniałych nasadach pędów. Osiągają od kilkunastu cm do ponad 4,5 m wysokości. Łodyga zwykle jest pojedyncza, prosto wzniesiona, rozgałęziona na całej długości lub tylko w górnej części. Pędy są nagie lub owłosione, czasem szczeciniasto.
Odziomkowe i łodygowe, siedzące i ogonkowe, o bardzo różnych kształtach blaszki – od nitkowatych i równowąskich, przez lancetowate, jajowate do zaokrąglonych. Blaszki są całobrzegie, ząbkowane lub klapowane.
Tylko języczkowe zebrane w koszyczki, a te w wiechy lub podbaldachy, rzadko rozwijają się pojedynczo. Okrywy tworzone są przez kilka lub kilkanaście listków ułożonych w dwóch rzędach. Osiągają 2–5 mm średnicy (rzadko więcej) i mają kształt walcowaty lub dzwonkowaty. Dno kwiatostanu jest wypukłe, bez plewinek i włosków, dołeczkowane. Kwiaty w koszyczkach występują w liczbie kilku do kilkudziesięciu, są koloru żółtego, niebieskiego, fioletowego lub białawego.
Niełupki wydłużone, eliptyczne, mniej lub bardziej spłaszczone, z wyraźnym dzióbkiem i żebrami (w liczbie od 1 do 9 po obu stronach). Puch kielichowy złożony z włosków białych, pierzastych i trwałych.
Systematyka
Pozycja systematyczna
Rodzaj z podplemienia Lactucinae z plemienia Cichorieae, podrodziny Cichorioideae z rodziny astrowatychAsteraceae.
O ile monofiletyzm podplemienia jest generalnie potwierdzony (konieczne było wyłącznie z niego niektórych gatunków i rodzajów), o tyle ujęcie rodzaju Lactuca wciąż jest przedmiotem kontrowersji. Wiadomo, że na pewno błędne były bardzo szerokie ujęcia rodzaju, np. George'a Benthama z XIX wieku, bowiem zaliczał on do rodzaju gatunki współcześnie klasyfikowane do różnych podplemion (także Crepidinae i Hyoseridinae). W wąskich ujęciach rodzaju zaliczanych jest do niego ok. 50–70 gatunków, a w szerszych ponad 100. Wnioski z analiz filogenetycznych bazujących na badaniach molekularnych dotyczą wciąż tylko części gatunków tradycyjnie tu zaliczanych.
Roślina jadalna: Sałata siewnaL. sativa spożywana jest jako warzywo liściowe. Wyhodowana została z sałaty kompasowejL. serriola i uprawiana była już co najmniej 4 tys. lat temu w Starożytnym Egipcie. Roślina uważana była przez nich za afrodyzjak. Pliniusz Starszy wymieniał 11 odmian uprawnych sałaty. Współcześnie jest bardzo wiele, łączonych w 7 grup. Innym warzywem z tego rodzaju jest sałata indyjskaL. indica, której spożywane są także liście.
↑ abcZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 105, ISBN 978-83-62975-45-7.
↑ abZhu Shi & Norbert Kilian: Lactuca Linnaeus. Flora of China . eFloras.org. .
↑Genus Lactuca L.. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) . USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. .