Skały magmowe
 |
Ten artykuł od 2021-03 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
- Q kwarc (Quartz)
- A skalenie alkaliczne (Alkali feldspar)
- P plagioklaz (Plagioclase)
- F skaleniowce (Feldspathoid)
Skały magmowe – jeden z trzech głównych typów skał (obok skał osadowych i metamorficznych) budujących skorupę ziemską, powstały wskutek krystalizacji lub zakrzepnięcia magmy w głębi skorupy ziemskiej lub lawy na powierzchni Ziemi. Geolodzy opisali ponad 700 odmian skał magmowych.
Podział skał magmowych
Podział genetyczny
Skały magmowe dzieli się w zależności od głębokości zastygania oraz stosunku do skał otaczających:
- na trzy główne kategorie:
- skały wulkaniczne – krystalizują z magmy, wydobywającej się na powierzchnię Ziemi w postaci lawy (bazalt, andezyt, melafir, trachit, latyt, dacyt, ryolit, porfir, obsydian, spilit):
- skały efuzywne (wylewne),
- skały ekstruzywne;
- skały żyłowe – lamprofiry i diabazy, pegmatyty;
- skały plutoniczne (głębinowe) – krzepnące głęboko (5-30 km) pod powierzchnią Ziemi, tworzące intruzje o znacznych rozmiarach (perydotyt, gabro, dioryt, noryt, granodioryt, sjenit, monzonit, granit, karbonatyty)
- skały wulkaniczne – krystalizują z magmy, wydobywającej się na powierzchnię Ziemi w postaci lawy (bazalt, andezyt, melafir, trachit, latyt, dacyt, ryolit, porfir, obsydian, spilit):
lub
- na pięć facji:
- skały wulkaniczne (jw.);
- skały subwulkaniczne – krzepnące na głębokości do 1 km pod powierzchnią Ziemi;
- skały hipabisalne (hipabysalne) – krzepnące na głębokości 1–4 km pod powierzchnią Ziemi, tworzące drobne intruzje o nieznacznych rozmiarach (karbonatyty, doleryt, granofir, mikrogranit, pegmatyt, aplit, melafir, porfir, dacyt, latyt, lamprofir, ryolit);
- skały mezoabysalne; – krzepnące na głębokości 4–10 km pod powierzchnią Ziemi;
- skały abysalne – krzepnące na głębokości 10–15 km pod powierzchnią Ziemi.
Skały magmowe mają zwykle strukturę krystaliczną, niektóre mają strukturę porfirowatą lub porfirową, afanitową lub szklistą. Wielkość kryształów w skale zależy od szybkości krzepnięcia magmy: wolno krzepnące skały plutoniczne mają strukturę jawnokrystaliczną z kryształami o rozmiarach powyżej 5 mm, natomiast szybko krzepnące skały wulkaniczne wykazują strukturę skrytokrystaliczną (poniżej 1 mm), szklistą lub porfirową, gdy w skrytokrystalicznym lub szklistym "cieście skalnym" występują pojedyncze, wcześniej wykrystalizowane prakryształy.
Podział ze względu na skład
Skały magmowe wyróżnia się również w zależności od ich składu chemicznego i mineralnego. Podstawowym jest podział ze względu na zawartość krzemionki. Wyróżniamy skały magmowe:
- kwaśne (saliczne) – powyżej 66% SiO2 (w górnej części diagramu QAPF – obfite w kwarc (Q));
- obojętne (pośrednie) – 53-66% SiO2 (w środkowej części diagramu QAPF);
- zasadowe (maficzne) – 45-53% SiO2 (w dolnej części diagramu QAPF – obfite w skaleniowce (F));
- ultrazasadowe (ultramaficzne) – poniżej 45% SiO2;
- alkaliczne – skały zasadowe lub ultrazasadowe względnie nasycone alkaliami, a więc niedosycone krzemionką.
Podział na klasy skał
Skały powstałe z krystalizacji głównej magmy dzielimy na klasy:
- klasa perydotytu
- klasa gabra i bazaltu
- klasa diorytu
- klasa granitu i ryolitu
- klasa sjenitu i trachitu
- klasa monzonitu i latytu
- klasa fojaitu i fonolitu
- klasa teralitu i tefrytu
- klasa ijolitu i law skaleniowcowych
- klasa skał niekrzemianowych
Przykłady skał magmowych
-
Bazalt, z widocznym ciosem termicznym - przykład skały wylewnej zasadowej -
Porfir - przykład skały wylewnej bądź żyłowej kwaśnej bądź zasadowej -
-
Aplogranit - przykład kwaśnej skały żyłowej -
-
Pegmatyt - przykład kwaśnej skały żyłowej lub magmowej -
Pegmatyt - przerosty pismowe -
-
Czarnokit - kwaśna głębinowa skała magmowa -
Granit - przykład skały kwaśnej głębinowej -
Rapakivi - przykład skały kwaśnej głębinowej -
Dioryt - przykład głębinowej skały obojętnej -
Sjenit – przykład obojętnej skały głębinowej -
Gabro - przykład głębinowej skały zasadowej -
Gabro o budowie ofitowej -
Hornblendyt - przykład skały głębinowej ultrazasadowej
Formy skał magmowych
Magma, przemieszczając się i zastygając w różnych warunkach temperatury, składu, ciśnienia i charakteru otoczenia, może tworzyć ciała skalne o różnej formie, w odniesieniu do otaczających skał. Ich rozróżnianie jest bardzo ważne dla uzyskania pełnego obrazu sytuacji geologicznej.
