Çok eski zamanlardan beri, İbn Rüşd dünyanın her yerindeki insanların dikkatini ve ilgisini çekmiştir. İbn Rüşd, başlangıcından günümüze kadar sayısız bağlamda tartışma, tartışma ve yansıma konusu olmuştur. Akademik, bilimsel, kültürel ya da sosyal alanda İbn Rüşd, insanlık tarihinde silinmez bir iz bıraktı. Bu makalede, İbn Rüşd'in çeşitli yönlerini, etkisini ve alaka düzeyinin yanı sıra günlük yaşamın farklı yönleri üzerindeki etkisini keşfedeceğiz. Derin ve titiz bir analizle bu büyüleyici konuya ve onun modern dünyadaki önemine ışık tutmaya çalışacağız.
İbn Rüşd
İbn Rüşd'ün renkli bir tasviri.
Tam adı
Ebū'l-Velīd Muḥammed ibn Aḥmed ibn Muḥammed ibn Rüşd
İbn Rüşd, en çok Aristo'nun eserlerinden yaptığı, bugün Batı'da pek çoğu unutulmuş Arapçaya tercümeleri ve yorumlamalarıyla ünlüdür. 1150'den önce Avrupa'da Aristo'nun eserlerinin birkaç tercümesinden başkası yoktu ve bunlar da din adamlarınca beğenilmeyip incelenmiyordu. Batı'da Aristo'nun mirasının yeniden keşfedilmesi, İbn Rüşd'ün eserlerinin 12. yüzyıl başlarında Latinceye tercümesiyle başlamıştır.
İbn-i Rüşd'ün Aristo üzerine çalışmaları otuz yıllık bir dönemi kapsar ve bu dönem içinde erişemediği Politika dışında bütün eserlerine yorumlamalar yazmıştır. Eserlerinin İbranice tercümeleri de İbrani Felsefesi üzerinde kalıcı bir etki bırakmıştır. İbn-i Rüşd'ün düşünceleri, Hristiyanskolastik gelenekten Aristo'nun mantık çalışmalarına değer veren Brabantlı Siger, Thomas Aquinas ve Dacialı Boetius gibi Paris Üniversitesi öğretim görevlileri tarafından özümsenmişti. Thomas Aquinas gibi meşhur skolastik filozoflar, ona ismi yerine "Şârih" (Yorumcu) ve Aristo'ya da "Filozof" diyerek yüksek derecede önem veriyorlardı. İslâm dünyasında bir okul bırakmamış ve ölümü Endülüs'teki serbest düşünce hayatının sonuna işaret etmiştir.
Victor Hugo'nun, Quasimodo ile Esmeralda'nın talihsiz öyküsünün anlattığı, Notre Dame'ın Kamburu adlı eserinde, bilimle hukukun kaynaklarına değinildiği bir bölümde, İbn Rüşd referans verilir. Avrupa'da bilinen adıyla Avveroes ismiyle anılır.
James Joyce'un Ulysess adlı eserinde ve Jorge Luis Borges'un La Busca de Averroes (Averroes'in Arayışı) eserinde de, İbn Rüşd anılır.
Umberto Eco'nun Gülün Adı romanında İbni Rüşd birçok kez anılır ve Aristo'ya getirdiği yorumlar ve çıkarımlar referans olarak gösterilir.
İbn Rüşd bu eser için iki şerh kaleme almış, bunlardan eż-Żarûrî fi’l-manŧıķ adlı özetin İbrânî harfleriyle Arapça metninin iki nüshası günümüze ulaşmış, ancak İbrânîce ve Latince tercümeleri kaybolmuştur.
Telħîśu medħali furfuryus
William de Lune tarafından Averrois, Commentarium medium. Super libri introductionum Porphyrii adıyla Latinceye tercüme edilen bu şerhin bir de İbrânîce tercümesi bulunmaktadır. Her iki tercüme Jacob Mantino tarafından yayımlanmıştır (Venedik, 1560). Herbert A. Davidson, Latince ve İbrânîce çevirilere dayanarak eseri İngilizceye tercüme edip “Corpus Commentariorum Averrois in Aristotelem” serisi içerisinde neşretmiştir
Kategoriler üzerine çalışmaları
I. Kitâbü’l-Maķūlât (Categorias)
Aristo'nun Kategoriler eserinin çevirisidir. Filozof bu esere iki şerh yazmış, Arapça küçük şerhinin orijinali kaybolmuştur. Palmesli Abraham’ın "Epistola de Primitate Praedicatorum" adıyla yaptığı Latince tercümesi basılmış olup (Venedik 1560) İbrânîce çevirisi kayıptır.
II. Telħîśu Kitâbi’l-Maķūlât/Katıguryas (Kategoriler Şerhi)
Yukarıdaki Kategoriler çevirisine yazmış olduğu orta şerhtir. Arapça yazma nüshaları da günümüze ulaşmıştır. İbrânî harfleriyle yazılmış olan Arapça orijinalinden sadece bir nüsha mevcuttur. Orta şerhin Arapça metnini Maurice Bouyges neşretmiş (Beyrut, 1932), Gérard Jéhami daha sonra Floransa, Leiden ve Meşhed nüshalarını esas alarak bunu Telħîśu Manŧıķı Arisŧo içinde (Beyrut 1982, s. 1-77) yeniden yayımlamıştır. Bu orta şerh üç defa Latinceye tercüme edilmiştir. Jacob Mantino tarafından Commentum Averrois cordubensis expositione media adıyla yapılan çeviri basılmış (Venedik, 1552, 1562, 1573), anonim olduğu anlaşılan ikinci çeviri Liber praedicamentorum Aristotelis cum commeentariis Averrois (Lyon, 1542), yine anonim olan bir başka çeviri de Padoalı Nicolet tarafından Commentum Auerois super librum predica-mentorum Aristotelis (Venedik, 1483) adıyla yayımlanmıştır. Ayrıca Zacharias Zenari’nin 1560’ta Venedik’te eserin yeni ve farklı bir edisyonunu yaptığı görülmektedir. Eserin Jacob ben Abba-Mari Anatolio tarafından Napoli’de yapılan İbrânîce çevirisinden de günümüze iki nüsha ulaşmıştır. Herbert A. Davidson bu eseri Arapça, İbrânîce ve Latince tercümelerine dayanarak Middle Commentary on Aristotle’s Categoriae adıyla İngilizceye çevirmiş ve “Corpus Commentarium Averrois in Aristotelem” serisi içerisinde yayımlamış (Cambridge, 1969), Levi ben Gerson bu İbrânîce çeviri üzerine bir şerh yazmıştır.
"Yorum Üzerine" üzerine çalışmaları
I. Kitâbu'l-İbâre (Περὶ Ἑρμηνείας / Peri Hermenias / De Interpretatione)
Aristo'nun Yorum Üzerine adlı eserinin Arapça çevirisidir. Balmesli Abraham tarafından Latinceye tercüme edilmiştir. İbn Rüşd, kendisinin Arapça çevirisi üzerine küçük ve orta olmak üzere iki şerh yazmıştır. Arapça küçük şerhin orijinali kaybolmuştur. Fakat bu şerhin Latincesi mevcut olup "Epithome in Libros Perihermenias" başlığı altında yayımlanmıştır (Venedik, 1560).
II. Telhîsu Kitâbi'l-İbâre/Bari Ermenias ("Yorum Üzerine" Şerhi)
Yorum Üzerine adlı eserinin orta büyüklükteki şerhidir. Arapça orijinali günümüze ulaşmış ve Gérard Jéhami tarafından neşredilmiştir. Bu şerhin Jacob Mantino’nun yaptığı, hâlen Venedik’te bulunan Latince tercümesi Cominum de Tridino tarafından "Aristotelis Perihermenias Commentum Averrois Cordobensis Expositione Media" adıyla basılmıştır (Venedik, 1560). Eserin ayrıca William de Lune’nun yaptığı bir başka çevirisi daha vardır.
Bâzı eserleri
Felsefe üzerine sayısız eseri vardır. Aristo'nun Organon külliyatı üzerine küçük, orta ve büyük olmak üzere pek çok şerhi vardır. Şunları sıralayalım:
Organon'a Giriş (İsagoci)
Organon'a Giriş Şerhi
İkinci Analitikler Şerhi
Diyalektika Şerhi
Sofistika Şerhi
Poetika Şerhi
Retorika Şerhi
Devlet Şerhi
Bilim ve felsefe eserleri" class="mw-editsection-visualeditor">değiştir | kaynağı değiştir]
Cevâmi, el-Hiss ve el-Mahsûs (Duyum ve Algı Üzerine)
Cevâmi, fî el-Felsefe (Felsefe Üzerine Değerlendirme)
Cevâmi Kitâb el-Nefs (Nefis Kitabı Üzerine Değerlendirme)
Cevâmi Kütûb Aristutâlîs fî el-Tabiîyyât ve el-İlahîyyât
Cevâmi Mâba'de't-tabî'a (Metafizik Üzerine Değerlendirme)
Cevâmi Siyâseti Eflâtun (Platon'un Devlet Kitabı Üzerine Değerlendirme)
Darûrî fî el-Mantık (Mantık Üzerine Zorunlu Bilgiler)
Darûrî fî el-Nahv (Nahiv Üzerine Zorunlu Bilgiler)
Kelâm 'ala el-Kelimeti ve el-İsm el Muştak (Kelime ve Türetilmiş İsimler Üzerine)
Telhîs Kitâb Ustukussât li Câlînûs (Galenos'un İlkeler Kitabı'nın Özeti)
Kaynakça
^Liz Sonneborn: Averroes (Ibn Rushd):He is an Arab, Muslim scholar, philosopher, and physician of the twelfth century, The Rosen Publishing Group, 2005 (ISBN 1404205144, ISBN 978-1-4042-0514-7) p.31 15 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.